مــــــعــــــــــرفـــــــــت

☀️پیدایش علم اصول فقه
? بهره ‏بردارى از علم اصول و استخدام این علم براى علم فقه بدون شک پس از رحلت پیغمبر اکرم (ص) آغاز شد و به تدریج در اثر ازدیاد مسائل مورد ابتلا و دور شدن از زمان حیات آن بزرگوار رو به فزونى و توسعه رفت و حتى نسبت به فقه شیعه بهره‏بردارى از علم اصول مخصوصا به‏معناى وسیع آن پس از غیبت کبرى (329 ه ق) آغاز شد، چه در زمان پیغمبر و نسبت به شیعه حتى در زمان امامان به علّت دسترسى به کسانى که قول و فعل و تقریر آنان حجیّت داشت چندان نیازى به اجتهاد و به کار بردن قواعد اصولى نبود.
? بنابراین از آن روزی که نیاز به اجتهاد برای معرفت به احکام الهی نمایان شد، باب مسائل اصول فقه هم گشوده گردید. اگر چه روال گشایش و پیدایش مسائل اصولی شیعه در قیاس با اهل‌سنت کندتر شکل گرفت، ولی اصل پیدایش این علم در میان اصحاب ائمه مقارن با اهل سنّت است. این درست است که حضور اهل‌بیت نیاز شیعه به تأسیس احکام در باب مسائل مستحدثه را پاسخگویی می‌کرد، ولی عدم امکان دسترسی شیعیان در مناطق و دوران مختلف به امام معصوم، نیاز به اجتهاد در سطوحی نه چندان پیچیده را مطرح می‌نمود. و استنباط حکم مرهون منطق استنباط و تضلّع بر قواعد اصولی است.
? در باب این که نخستین مدوّن علم اصول فقه چه کسی است؟ اختلاف بسیاری وجود دارد. اگر ما تدوین علم اصول را به معنی جمع مباحث و تبویب نسبی مسائل یک علم در یک مجموعه بدانیم، بی‌شک باید اولین مدوّن علم اصول را در سده‌های متأخر از ادوار اولیه جستجو کنیم. چه این که حتی کتاب «شافعی» در علم اصول،‌ کامل نبوده و به این معنی نمی‌تواند یک اصول مدوّن باشد. اما اگر منظور از تدوین علم اصول را تأسیس مباحث آن علم فرض کردیم، در این صورت شکی نیست که اولین تدوین کنندگان این علم-به شهادت کتب تراجم- برخی اصحاب ائمه مانند «هشام بن حکم» می‌باشند. او دو رساله در علم اصول فقه دارد:«کتاب‌الالفاظ و مباحثها» و «کتاب الاخبار و کیف تصح» است که ظاهرا در اولی مباحث ظهورات را بررسی کرده و در رساله‌ی دوم مباحث خبر متواتر و خبر واحد و شرایط صحت روایت را بررسی کرده است.
? در کنار «هشام بن حکم» برخی از رجال نامی قرن دوم و سوم مانند «قاضی ابویوسف(م 182)» و «محمدبن‌حسن شیبانی(م 182 یا 189)» صاحب کتاب « الاستحسان» و «الاجتهاد بالرأی» که هر دو از شاگردان «ابوحنیفه» بوده‌اند و یا «شافعی(م 204)» صاحب کتاب «الرساله» به چشم می‌خورند که صاحب رساله‌هایی کوچک و بزرگ در علم اصول‌فقه هستند. علاوه بر ایشان می‌توان به «یونس‌بن‌عبدالرحمن» صحابی امام رضا(ع) و صاحب رساله‌ی «کتاب اختلاف الحدیث» و هم‌چنین «ابوسهل نوبختی» صاحب «کتاب العموم و الخصوص» اشاره کرد که از نخستین دانشمندان این علم به شمار می‌آیند.

#ادوار_اصول_فقه

@alosoll